Жаннатга йўл

Абдулла Ориповнинг «Жаннатга йўл» драматик достони

Абдулла Ориповнинг «Жаннатга йўл» драматик достони фантастик ва афсонавий-мифологик мавзу асосида яратилган.

Достонда акс эттирилган воқеа-ҳодисалар «нариги дунё»да содир бўлади (Данте Алигерининг «Илоҳий комедия» си ва Фитратнинг

«Қиёмат» (1923) ҳикояси қаҳрамонлари ҳам «у дунё» да ҳаракат қиладилар). Асарда ота-она ҳурмати ниҳоятда улуғланади.

Масалан. бу дунёда отасини бир мартагина сансирагани учун етти марта ҳажга борган мўйсафиднинг жаннатга тушмагани айтилади.

Шоир Йигит бир қизалоқни сойдаги тошқиндан қутқариб бевақт вафот этган. У тарозибон ҳузурида гуноҳини тан олади. Тарозибон унга қарата:

Савоб деган нарса ахир тасодиф эмас,

Етмиш икки томирдан у оқиб келгуси,

Яхши одам яхшилигин англамай қолмас,

У виждонни бир вазифа дея билгуси

- дейди. Йигит аросат даштини айланади, жаннат дарвозаси қошига боради, ота -онаси билан учрашади. Йигит ҳаёт тажрибаси оз бўлгани билан оқ-қорани яхши танувчи, айниқса, ҳаёт машаққатларини обдон бошдан ўтказган одам. У дўзахдан даҳшатлироқ ҳодисаларни, кунларни, шайтондан ваҳшатлироқ одамларни кўрган ва чидашга мажбур бўлган. «Жаннатга йўл» достонида Садо образи лирик қаҳрамон тарзида берилган бўлиб, илоҳий қудрат деб баҳоланувчи ҳақ ва адолат кучи тимсолидир. Достондаги Йигит образини очишда Дўст, Дўст образини очишда Йигит образи муҳим аҳамиятга эга. Дўст «у дунё»да ҳам одамлар ҳақидаги ўз фикрида қатъий туради. Шу Йигитнинг олижаноб ва инсоний қиёфасидаги янги-янги қирралар намоён бўлади:

Ўйлаб қара, тарихда бор ибрат доимо:

Не - не зотлар гар ўзлари топса ҳам тўзим.

Одамзотга кўрмаганлар ёмонлик раво.

Эзгуликнинг йўли оғир, серғалва гарчанд.

Юксакларга кўтаради соҳибин бироқ.

Майли, менинг руҳим синиқ, хаёлим парканд,

Ҳис қилурман, эзгуликнинг офтоби порлоқ.

Йигит Дўстга етишмайдиган икки пайса савобни ўз савоблари ҳисобидан беришга қарор қилади. Дўст ҳам шу фикрда эди. Йигит ва Дўст эса ўзи жаннатга кириб, қадрдонини унинг ташқарисида қолдириб кетишни номардлик деб билади. Асарда кимса, ўспирин, қария, ҳур қиз образларида худди бу дунёдагидек, у дунёда ҳам изғиб юрган иғвогар, ўз манфаати йўлида бир-бири билан ит-мушукдан бешбаттар, беор жанжалкашлар, ўйламай гапирувчилар кескин танқид қилинган. Достон ниҳоясида Садо жаннат эшиклари очилганидан хабар бериб, Дўстга ҳам, Йигитга ҳам жаннат ато этажагини маълум қилади.

Шоир ушбу асарида эзгуликни имкон борида ёхуд имкон борича рўёбга чиқариладиган хоҳиш эмас, амалга оширилиши зарур эҳтиёж сифатида талқин этган.